Spertanta sciencon

KEMIO

(Senĝenaj eksperimentoj por infanoj kaj infaninoj de 10 al 90 jaroj)

Antaŭparoloj

Mi ne scias kiam mi komencis senti plezuron por kemio. Mi memoras ke da infanoj, kiam mi estis en la lastaj jaroj de elementa lernejo, ŝatis al mi fari eksperimentojn. Eksperimentojn ke mi trovis en iujn slipojn de kemia ludo ke Mario Casiani, granda amiko de miaj patroj, donacis al mi. En mia hejmo, mi ne havis specifica loko de eksperimentado sed la kuirejo aperis kiel aksepteblan lokon. Mia panjo tiam ĉagrenis pro tio. Kuirejo havas akvo, fajro (varma fonto) kaj labortablo, ĉion kion oni bezonas por praktiki hejmkemio.

Dum mia tuta vivo mi vidis ke la homoj raportas al kemio kiel io industria produktita: medicinojn, fecundojon, sintetizajn plastojn, eksplodiĝilojn, tio estas, ĉio ke provenas de la kemia industrio. Tio foriĝis la kemion al la artefarita kampo, kaj ofte malkonektita de ĉiutaga vivo. Rekapti eksperimentojn, de ĉi tie kaj tie, ĉi tiuj paĝoj estas proponitaj kiel loko por lerni ĉiutage hejmkemio; esperante doni al nia vivo "bonvolu iomete da scienco.

Spertanta sciencon

“La comenco de ajna akto de scio kaj sekve la komenca punkto de ĉiuj sciencoj, devus esti niaj personaj spertoj.”

Max Planck

1-a eksperimento

Akiri antaŭhistorian metalon - kupra metalurgio

“Kemio estas la scienco de substancoj” diris malnova lerneja libro, kaj daŭre diras “ĝi estas tre vastan studon, ĉar ĉio, kio ĉirkaŭas nin estas substanco de unu speco aŭ alia”. La substancoj kiu estas parto de nia planedo estas ĉiuj miksitaj. Homoj lernis iom post iom, per provoj kaj eraroj, a disigi la substancoj kiuj estis utilaj de tiuj ke ne estis.

Ĉi tiu unua sperto prenas al ni multajn jarojn malantaŭen; tiom malproksime tiu memoro perdiĝis. Ni ludos kiel primitivaj metalistoj kiuj akiras kupron kun rudimenta teknico.

Kupro kune kun oro kaj arĝento estis unu el la unuaj metaloj konataj de niaj prapatroj.

Ni ne scias kiel, sed ŝajnas ke la potiŝtoj kiuj zogis la kilnojn, kie la ceramiko estis kuirita, estis la unuaj observi la eblecon uzi la metalojn ĉeestantaj en la rokoj. Ŝtonoj enhavantaj metalojn estas facile rekonita ĉar ĉi tiuj la metalojn brilas. Estis malmultaj metaloj kiuj troviĝas kiel tiaj en sia natura stato. Kupro estas unu el ili. Sed natura kupro estas malmultaj. La vera epoko de tia metalo komencis kiam estis eble akiri ĝin el siaj compostoj.

Eble la malkovro de kiam akiri kupro de siaj compostoj estis hazarda. Gerorge Sarton rakontas ĝin tiel: Estis multe da mineraloj enhavantaj kupron en la Sinaj dioninsulo; la vojaĵantoj dum la malvarmaj noktoj en la tendaroj povis kovri ĝin per pecoj de ĉi tiu mineralokaj kaj trovi la sekva mateno brilan pecojn da kupro inter la braĝoj.

Do… ni iru a la kuirejo. Jes la kuirejo! Por ke kemio estu signifoplena oni bezonas lokon de eksperimentado kie ni povas labori kun diversaj materialoj, persepti sian propaĵoj, produkti deziratajn ŝanĝojn, kaj eviti aliajn, kaj povi pripensi ĉi tiujn ŝanĝojn. Por fari tion oni devas havi akvon, varma fonto, kaj labortablo. Ĉio ĉi estas ebla en kuirejo.

Materialoj

                                                                            

Unu provtubo

    Unu ligna pinĉileto

Hejtilo (el la kuirforno au fornelo)

Kulero

                                                          


Malgranda kvanto da kupra sulfato (unu kulero)

Malgranda kvanto da lignocarbo (grandeco simila al kupra sulfato aŭ iom pli)

Proceduro

Metu duonon da kulero da kupra sulfato (CuSO₄), bone muelita, en la provtubo pura kaj seca kaj duonon da kulero da lignocarbo (C), ankaŭ muelita. Miksi bone ambaŭ polvoj.

En la flamo de la hejtilo varmiĝi, singarde sed sen timo, la provtubo.

 Atentu la ŝanĝojn, kio okazas, dum la varmiĝo, en la miksaĵo kaj muroj de la provtubo.

Daŭrigi hejtadon ĝis la maso en la tubo prenu koloron ruĝan ĉerizon. Daŭrugi, iom pli, varmiĝi ĝis vi ne plu sentos la akran odoron dum liberigado de gasprodukto (sulfura dióksido) de la brulado.

Lasu malvarmiĝi kaj forĵeti la enhavon de la tubo sur blanka papero. Inter la partikloj de karbono, kiuj ne reagis, vi trovos brilajn metalajn partiklojn da kupro kiuj vi rekonos por  sian ruĝecan koloron.

 Daŭrigos